ภาษาไทเลยแท้ๆ แน้ว ถ้าได้มีโอกาสได้ไปเมืองเลยก็พยายามใช้บ่อยๆ นะ แต่ว่าสำเนียงนั้นจะออกยากหน่อยเด้อครับ
มีสำเนียงภาษาแตกต่างจากภาษาพูดของคนในจังหวัดภาคอีสานอื่น ๆ เพราะกลุ่มคนที่อาศัยปัจจุบันนี้มีประวัติการอพยพเคลื่อนย้ายจากเมืองหลวงพระบางแห่งอาณาจักรล้านช้างต่อมาต้นพุทธศตวรรษที่ 23 ชาวหลวงพระบางและชาวเมืองบริเวณใกล้เคียงที่อพยพมาเมืองเลยได้นำวัฒนธรรมด้านภาษาอีสานถิ่นอื่นโดยภาษาเลยนั้นจัดอยู่ในกลุ่มหลวงพระบางอันประกอบด้วยภาษาอำเภอแก่นท้าว เมืองชัยบุรี ภาษาอำเภอด่านซ้ายและภาษาอำเภอเมืองเลย จังหวัดเลย ส่วนอำเภออื่นก็จะมีการใช้ภาษาเหมือนกับจังหวัดที่อยู่ใกล้เคียง เช่นอุดร ขอนแก่น หนองคาย ดังนั้นสำเนียงพูดของชาวไทเลยจึงมีลักษณะการพูดเหมือนชาวหลวงพระบางแต่บางพยางค์ออกเป็นเสียงสูงคล้ายสำเนียงพูดของชาวปักษ์ใต้ ฟังดูไพเราะนุ่มนวลจึงเป็นเอกลักษณ์เฉพาะคนเมืองเลย
เครื่องใช้ …….(เฮาเอิ้นว่า)
แอบเข้า.......กระติบข้าว
โอ........ ขัน
จอง......ทัพพี
บ่วง...... ช้อน
มีดยับ.......กรรไกร
ก้องแขน........กำไล
ตะเอว....... เข็มขัด
เงี่ยง.........กระโถน
อ่นหล่นซา,อ่นซา...........ชิงช้า
สี
สีซิ่ว..........สีเขียว
สีซิ่วอุ่มหุ่ม.......... สีเขียวเข้ม
สีเขี้ยงๆ.......... สีเหลืองๆ
สีเหลียงเอิ่มเซิ่ม.......... สีเหลืองเข้ม
สีดำคื้อลื้อ.......... สีดำมาก
คำพูดที่ใช้ทั่วๆไป
เอ๊าะเจ๊าะ,แอ๊ะแจ๊ะ.......... มีไม่มาก มีนิดเดียว
เอ่งเต่ง.......... มีมากมีเยอะ
จ่องป่อง ..........รูเล็กๆแต่ไม่ลึกมาก
จ่งโป่ง.......... รูที่มีขนาดใหญ่กลวงมาก
จ่างป่าง .......... รูขนาดใหญ่และสามารถมองเห็นได้ทะลุอีกด้านหนึ่ง
แจ่งแป่ง.......... รูที่อาจมีหลายขนาด หลายรูปทรง
จิ่งปิ่ง.......... รูเล็กแต่มีความลึกมาก
แห้งแก่นแต่น.......... แห้งจนดินแตกระแหงไปทั่ว
เขินเลิกเจิ๊ก .......... ส่วนมากใช้กับ ขากางเกงเขินมาก ใส่กระโปรงสั้นมากก็เรียก หรือน้ำตื้นเขิน
อ่องต่อง .......... ถ้าใช้กับคนก็ หมายถึง คนที่มีเลือดฝาดสมบูรณ์แข็งแรง หน้าตาสดใส
ถ้าเป็นสิ่งของก็เป็นของที่ดี และใหม่เอี่ยมอ่องนั่นเอง
ลี้ .......... แอบหรือซ่อน
ไปต่าว.......... ไป-กลับ
มื้ออื่น.......... พรุ่งนี้
มื้อฮือ ..........มะรือ
มื้อตึ่ง ..........มะเรื่อง
กินเข้าหงายแล้วบ่.............ทานข้าวเช้าหรือหยัง
กินเข้าสวยแล้วบ่…………ทานข้าวเที่ยงหรือหยัง
กินเข้าแลงแล้วบ่..............ทานข้าวเย็นหรือหยัง
ขี้ตะโหลก..........เป็นหลุมเป็นบ่อไม่เรียบ
ขี้โบ้..........โรคเรื้อน
งวก..........หันไปดู
แปแลดแป๊ด..........แบน หรือ บางมาก
แปนเอิดเติล..........โล่งเตียนไม่รกร้าง
ฮกเองเตง..........รกมาก
จักแม่นหยัง..........ไม่รู้เรื่องอะไร
เอ็นสะแม้ง..........เส้นพลิก
มันเลี่ยมยุบๆ..........มันจนขึ้นเงา
มิดออนซอน..........เงียบหายไปเลย
มิดจี่หลี่..........เงียบมาก
เสียงดังเอาแท้เอาหว่า..........เสียงดังมาก
เสียงข่อยแท้..........เสียงค่อยมาก
ห้องพี่อ้าย..........ห้องน้ำ
พี่อ้าย ..........พี่เขย
น้องใภ้, เอื้อยใภ้ ..........น้องสะใภ้, พี่สะใภ้
อ้าย .......... พี่ชาย
เอื้อย .......... พี่สาว
บักหำ .......... เด็กผู้ชาย
อีหล้า .......... เด็กผู้หญิง
พ่อเฒ่า, แม่เฒ่า ..........พ่อตา แม่ยาย
พ่อตู้ แม่ตู้ ..........ปู่ ย่า ตา ยาย
พ่อโซ้น แม่โซ้น .......... ทวด
เมี้ยน ..........เก็บ, ทำความสะอาด
ซอกหา .......... หาของ
หมาว้อ .......... หมาบ้า
แมวโพง .......... แมวตัวผู้
ส่วนประกอบ บริเวณ ที่อยู่อาศัย
เฮียน, เฮือน........บ้าน
ป่องเอี้ยม.......... หน้าต่าง
ขั้นได.......... บันได
เฮียนน้อย, เฮือนน้อย ..........ห้องครัวที่อยู่แยกจากบ้าน
ขี้หินแห่ ..........ทางลูกรัง
พี่อ้าย .......... ห้องน้ำ
ไปโถ่ง .......... ไปห้องน้ำ
ซาน .......... ระเบียงบ้าน
ฮังริน.......... ชายคา
ปั้นลม ..........ปิดลอน
ปั้นชาย.......... เชิงชาย
ป่องลม .......... ช่องลม
ต่งน้ำ .......... รองน้ำ
ฝนหยอย ..........ฝนตกริน
ผัก ผลไม้
บักส้มเกี้ยง..........ส้มโอ
บักต้อง..........กระท้อน
บักแงว..........ลิ้นจี่ป่า
บักแตงจิง..........แตงไทย
บักแค้ง..........มะเขือพวง
บักแค้งขม..........มะแว้ง
บักหุ่ง.......... มะละกอ
หมากนอย..........บวบเลี่ยม
หมากโต่น..........ฟักเขียว
บักโคยเป็ด.......... บวบลาย
บักเขียบ ..........น้อยหน่า
บักสีดา ..........ฝรั่ง
บักเขือเคือ.......... มะเขือเทศลูกเล็กๆ ใส่ส้มตำ
ผักอีฮุม..........มะรุม
ผักตำนิน..........ตำลึง
ผักหอมป้อม..........ยีหร่า
ผักซี ..........ผักชีลาว
ผักหอมเทศ.......... ผักชีฝรั่ง
ผักแป้น ..........ใบกุ้ยฉ้าย
ผักเหน่า ..........ผักชะอม
ผักอีเลิด.......... ใบชะพลู
ผักหนอก ..........ใบบังบก
ผักอีตู่ ..........ใบแมงลัก
ผักใส่ขม ..........มะระขี้นก
ผักใส่หวาน.......... ยอดฟักแม้ว
อาหารเลยเทียบกับอีสานโดยทั่วไป
แจ่วปลา ..........ป่นปลา
แกงคั้วไก่ ..........แกงอ่อมไก่
แจ่วบักเขือ ..........ซุบมะเขือ
ตำส้ม.......... ส้มตำ
ปลาค่อ ..........ปลาช่อน
อีฮวก ..........ลูกอ๊อด
อีเนี่ยว ..........-
สำนวนการใช้คำ การเล่นคำ
อ้างถึง สำนวน ความหมาย
ทีป ไปทั่วทีป มีความหมายว่า ไปอย่างไม่หยุดยั้ง
น้ำ ปานน้ำเอ่อฝาย มีความหมายว่า เต็มเกือบล้น
ทราย ทรายไหลแล้ง มีความหมายว่า มากมหาศาล ร้อนแรง
ข้อง ปลาหลดตื่นข้อง มีความหมายว่า ตกใจกลัวในสิ่งแปลกใหม่
ไซ ไซหลังคา มีความหมายว่า มาทีหลัง ทำทีหลัง
ซิง หนูติดซิง มีความหมายว่า ติดกับ ตกที่นั่งลำบาก
จิกหลิก จอกหลอก มีความหมายว่า เล็กน้อย ไม่มีสาระ
จี๊ปิ๊ด จี๊ปี่ มีความหมายว่า เล็กน้อย เบ็ดเตล็ด
ซุ้อย่าง ซุ้แนว มีความหมายว่า ทุกอย่าง ทุกประการ
หยับย้าย ซ้ายสวย มีความหมายว่า ขยับขยาย เปลี่ยนใหม่
ใหญ่กล้าหน้าบาน มีความหมายว่า เติบโต เจริญขึ้น
ไปเซิ่นได๋มา มีความหมายว่า ไปเที่ยวแตร่ที่ไหนมา
โอ้ยเป็นตาซะออนแท้น้อ มีความหมายว่า น่ารักน่าเอ็นดู
คำทวย (คำทาย)
คำทวยหรือความทวย ในภาษาท้องถิ่นอีสาน ก็ตรงกับคำว่า “คำทาย”ในภาษาภาคกลาง ซึ่งหมายถึง คำปริศนาหรือคำถามปัญหาให้ขบคิด อาจผูกเป็นนิทานให้ตัวละครถามปัญหาให้แก้ไขบ่นปริศนา
สุกกะบ่หอม งอมกะบ่หลั่น แม่นหยัง คำตอบคือ ดาว
น้ำบ่ฮู้ตก แม่นหยัง คำตอบคือ น้ำค้าง
ก่องจ่อง มีแข้ว แม่นหยัง คำตอบ คือ แมวขี้
เฒ่าอันหนึ่งไปป่า กลับมาเฒ่าป่วย แม่นหยัง คำตอบ คือ ถ้วยเปล่า
สุกเต็มดินเก็บกินบ่เหมิด สุกเต็มฟ้ากายื้อบ่เทิง คำตอบคือ แดดและดาว
เฒ่าสามเฒ่า นั่งเฝ้าคิงไฟ แม่นหยัง คำตอบคือ ก้อนเส้า
พระย้านสีหยัง คำตอบ คือ สีกา
ต้นอีหยั่งมีสองกอ คำตอบ คือ ต้นกก
ขอขอคุณ
โดย : Big Bee
http://www.212cafe.com/freewebboard/view.php?user=loeipit2003&id=12794
